KOŚCIÓŁ PW. ŚW. PIOTRA I PAWŁA W PIENIĘŻNIE

Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Pieniężnie

Rozwój miasta był nieodłącznie związany z budową kościoła, który powstał prawdopodobnie
na długo przed nadaniem miastu praw miejskich. Była to na początku na pewno budowla drewniana. W pierwszej połowie XIV wieku wybudowano kościół murowany - orientalny - halowy. Przy ścianie południowo-zachodniej wybudowano wieżę kościelną. W okresie rozwoju reformacji, kościół był przez pewien czas w rękach protestantów. 15 sierpnia 1554 roku, biskup Stanisław Hozjusz dokonał rekoncelebracji kościoła poświęcając również główny ołtarz. W 1667 roku powiększono kościół przez dobudowę kaplicy różańcowej. Była to fundacja burmistrza miasta Jana Schauna. W roku 1895 kościół został częściowo rozebrany
i rozpoczęto budowę. Dobudowano wieżę o wysokości ponad 60 m. - murowana o układzie cegły w stylu polskim, w kształcie kwadratu. Ściany wieży podzielone przez trzy ostrołukowe wnęki o profilowanych krawędziach, we wnęce środkowej widoczne również ostrołukowe okna, które podzieliły wieżę na cztery kondygnacje. Starą część wieży wieńczy fryz.
Nowy kościół ma budowę neogotycką - halową, pięcionawową. Poszczególne nawy oddzielają ciężkie ośmiokątne filary. Kościół ma szereg cech charakterystycznych dla gotyku warmińskiego m. in. wieżyczki (sterczyny) zbudowane z zielono polerowanej cegły i siodłowy dwuspadowy dach wieży. Główne wejście do kościoła prowadzi przez portal wieży (nowszy). Obok wieży mieści się kaplica różańcowa i baptysterium z wejściem prowadzącym na chór. Kościół posiada również prezbiterium. Sklepienia kościoła gwieździste zbiegają się na murowanych filarach. Do najstarszych zabytków sztuki gotyckiej należą dwie figury św. Piotra
i Pawła, pochodzące z głównego ołtarza z roku 1688. Są one dziełem warsztatu rzeźbiarskiego Izaaka Riga (obecne ustawienie figur datuje się od roku 1928). Gotycka monstrancja pochodzi z roku 1643 i jest dziełem złotnika Jakuba Lettana z Dobrego Miasta. Fundatorem monstrancji był Kasper Medlack - proboszcz parafii z lat 1615 - 1653. Srebrna monstrancja, grubo złocona, 102 cm wysoka, ma podstawę sześciodziałową z medalionami ewangelistów. Górną część monstrancji można podzielić na trzy części. U dołu między filarkami figurki św. apostołów Piotra i Pawła, obok nich mniejsze żeńskie postacie. Wyżej po środku (części przeznaczonej dla Hostii) figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Po bokach figurki św. Andrzeja i Dawida, u góry św. Mikołaja. Napis na monstrancji brzmi "Sacratae summus Melsci Presbiter Medlac dulcis virgo mea. Gloria summa Deo sit et almae gloria Marti. Summaque sit coelitbus gloria Jacobi Lettan Gutstadi Marte triumpho. Anno 1643". Z okresu lat 1581 - 1623 pochodzi srebrny krzyż ołtarzowy wysokości ponad 1 m. Podstawa wykonana w stylu renesansowym, górna zaś część w stylu późnogotyckim. Na skrzyżowaniu ramion, płytka z kryształu pokrywa relikwie. W czasie ostatniej wojny krzyż został uszkodzony, konieczną naprawę przeprowa- dzono w 1973r.
Za wyjątkiem kaplicy różańcowej, kościół nigdy nie posiadał malowideł świeckich. Jedyny obraz Chrystusa Króla, na ścianie za ołtarzem głównym, jest dziełem Johannesa Ollescha
z lat 1936 - 1938. Ten sam malarz wykonał malowidła na balustradzie Chóru (św. Grzegorz
i św. Cecylia), serię apostołów na ambonie i malowidło przedstawiające chrzest w baptysterium. W kaplicy różańcowej znajdujemy obraz z roku 1882 malowany na płótnie,
w barokowej ramie, przedstawiający św. Wojciecha w szatach pontyfikalnych.za świętym klęczy fundator ks. dziekan Beyer.
Część górną głównego ołtarza datujemy na rok 1898/97, powstałą razem z budową kościoła
w stylu gotyckim. W drzwiczkach tabernakulum pelikan karmiący trzy pisklęta (płaskorzeźba).
Główny motyw ołtarza stanowi figura Serca Jezusowego. Inne rzeźby przedstawiają: ostatnią wieczerzę, pokłon pasterzy, gody w Kanie Galilejskiej, pokłon trzech mędrców. Całość zakończona sterczynami i kwiatonami. Ołtarz został odnowiony w 1963r. Przez złotnika
z Krakowa Mariana Czubę. Brakujące części dorobił stolarz z Pieniężna Stanisław Nisiewicz.
W ramach bocznych, po stronie lewej ołtarza św. Józefa, po stronie prawej św. Antoniego. Dużo kolorów srebra i złota wskazuje na wyraźny wpływ baroku. W kościele znajdujemy barokowy kielich z XVII wieku, z symbolami Męki Pańskiej, wieczną lampę z drugiego ćwierćwiecza XVIII wieku oraz 6 lichtarzy cynowych z tego samego okresu. Od zarania swego istnienia, kościołowi patronują św. Piotr i św. Paweł i pod takim wezwaniem kościół przetrwał do dziś.