GIŻYCKO

RYS HISTORYCZNY, legenda herbu...
 
Giżycko leży na terytorium niegdyś zamieszkiwanym przez  pogańskie plemię pruskie – Galindów.  Sprowadzony  do Polski  w 1226 r. Zakon Krzyżacki przez 50 lat  podbijał te tereny i tworzył na nich państwo zakonne, które istniało ponad 200 lat. Sprowadził osadników z Polski i z  Niemiec, wprowadził chrześcijaństwo. Zniknęli Galindowie, ich język i obrzędy. Krzyżacy budowali zamki. Jeden z takich zamków  powstał  w 1283r., na przesmyku dwóch wielkich jezior Niegocin i Mamry w miejsce staropruskiej osady /obecny I połowa XIV/ .
 
Wokół  zamku powstała osada zwana Nowa Wsią, zniszczona wraz z zamkiem w czasie wojny trzynastoletniej. Lokację odnowiono w 1475r., na mocy przywileju fundacyjnego od komtura brandenburskiego Bernharda von Baltzhofena. Później margrabia Albrecht Fryderyk podniósł osadę do rangi miasta i nadał jej nazwę LEC. Po długoletnich staraniach, wielu petycjach mieszkańców, dopiero 15 maja 1612 r. Lec uzyskał prawa miejskie z rąk księcia pruskiego Jana Zygmunta Hohenzollerna.
 
Przywilej używania pieczęci i herbu nadano 26 maja 1612r. W herbie Leca  widnieją trzy leszcze, umieszczone jeden nad drugim,  z większym środkowym, na niebieskiej tarczy.  Zapewne sąsiedztwo jezior, w których łowiono wiele leszczy miało wpływ na taki kształt herbu. Legenda jednak powiada, że  jakoby Wielki Elektor  przebywając w Lecu spożył na obiad  smakowite leszcze złowione przez miejscowych rybaków  w Niegocinie. Z wdzięczności   postanowił nadąć miastu  herb z trzema leszczami , a mieszkańcom prawo połowu ryb w Niegocinie.
 
W tym czasie ustalono też pisownię nazwy miasta – Lötzen. Mieszkający tu Mazurzy najchętniej  używali tej pierwszej - Lec. Dumni z uzyskanych przywilejów miejskich, już w 1613 budują ratusz. Rozwój  miasta hamują wojny. W drugiej wojnie szwedzko-polskiej, 10 lutego 1657 roku, Tatarzy i Polacy po bitwie  pod Prostkami, wtargnęli do Leca  i spalili go. Nie oszczędzono miasta też podczas wojny siedmioletniej /1756-63/. Lec bardzo ucierpiał, podobnie jak cały kraj, podczas przegranej wojny z napoleońską Francją /1806-1807/. Kwaterowały tu wojska rosyjskie i polskie korpusy pod dowództwem  generała Zajączka i Dąbrowskiego.
 
W czerwcu 1812 roku  podczas wojny francusko-rosyjskiej przeszły, zatrzymując się na kilka dni, wojska francuskie i włoskie. I wojna światowa /1914-1917/ spowodowała zniszczenia i zahamowanie rozwoju miasta. Wiele strat powstało po pożarach w latach 1686, 1756, 1786, 1816, 1822. Zaraza nawiedziła te tereny dwukrotnie.  W latach 1709-11 i 1831 r. Bywały też lata nieurodzajne. Mimo tych przeszkód miasto odbudowywało się, przyjmowało nowych osadników, rozwijało się.
 
Najbardziej znaczące zmiany niosące postęp w wielu dziedzinach życia przyniósł wiek XIX, a szczególnie  po Kongresie Wiedeńskim. Z dniem 1 września 1818 roku Giżycko zostaje powiatem. Powstaje urząd powiatowy i  skarbowy, kasa powiatowa, a także sąd miejski i ziemski. Pobudowano nowy /obecny/ kościół protestancki, konsekrowany w 1827 roku.  W 1844r. rozpoczęto budowę Twierdzy Boyen. Rozpoczęto  też budowę szos -  do Kętrzyna - 1851 , do Pisza przez Orzysz w 1861 i kanałów łączących mazurskie jeziora. Przeprowadzono kompleksową meliorację. Uruchomiono w 1856r. żeglugę parową.
 
Pierwszy rejs parowcem „Masovia” , z królem Fryderykiem Wilhelmem IV na pokładzie, z Rynu do Guzianki  odbył się już w czerwcu 1854r. W dniu 16 maja 1890 r. utworzono Towarzystwo na rzecz ułatwiania  żeglugi po Jeziorach Mazurskich.  Bardzo wielki wpływ na rozwój miasta miało uruchomienie w grudniu 1868 roku linii kolejowej łączącej Giżycko z Kętrzynem i Ełkiem. 
 
Już pod koniec  XIX w.  uaktywniło swą działalność Towarzystwo na Rzecz Upiększania Miasta. W 1891r. zagospodarowano 67-hektarowy  las miejski, nadany miastu wraz z prawami miejskimi. Zbudowano restaurację z wieżą widokowa, stawy rybne,  strzelnice i alejki spacerowe. Oryginalne, pierwotne rowy graniczne są widoczne do dnia dzisiejszego przy szosie prowadzącej do Węgorzewa. Las połączono  z miastem Aleją Lipową /obecnie zachowany jej fragment/. Las miejski staraniem Nadleśnictwa Giżycko odrestaurowano w 2000 r. Starannie opracowane ścieżki przyrodniczo-edukacyjne czynią go przystępniejszym i  bardziej interesującym.
 
XIX wiek to też okres  upowszechniania języka niemieckiego. Już w lutym 1847 roku powstaje w Lecu centralne Stowarzyszenie dla Rozpowszechnienia Niemczyzny na Mazurach. Lud mazurski posługiwał się  głównie językiem polskim. Język niemiecki obowiązywał w urzędach.  Posługiwali się nim ludzie wykształceni.  Towarzystwo  w swych założeniach  chciało uszanować językową narodowość Mazurów, a rozpowszechniając język niemiecki tylko ułatwić im kontakty z ziomkami, przybliżyć  kulturę i obyczaje niemieckie i nauczać nim w  szkołach.
 
Po dojściu Hitlera do władzy te ziemie stały się częścią III Rzeszy. Następuje totalna germanizacja i przyspieszony rozwój gospodarczy. XX wiek przynosi dalszy rozwój.  W Giżycku  powstaje  gazownia i wodociągi. Budowano nowe kamienice i wille w otoczeniu ogrodów. Dbano o las miejski i park. Na centralnym placu zasadzono lipy /w kształcie litery V/, które do dziś zdobią plac Grunwaldzki. W 1906 r. na placu wzniesiono pomnik poległych /Anioł Śmierci na wysokim cokole/, który stał do 1945r.   Po wygranym plebiscycie 11 lipca 1920 r. uroczyście posadzono na  placu dąb, jako pomnik zwycięstwa. Giżycko pozostało w Prusach.
 
Powstawały hotele, kwatery i schroniska. W 1929 r. włączono do miasta tereny położone między miastem a twierdzą.  Za kanałem powstało osiedle domków jednorodzinnych. Czyste i zadbane miasto przyciągało letników. Wnet staje się ośrodkiem ruchu turystycznego i sportowego. Powstają kluby wioślarskie, żeglarski i bojerowy.  Nad Niegocinem pobudowano skocznię narciarską. Odbywają się zawody sportowe. Tę idyllę zakłóciła druga wojna światowa. Wojsko i ludność cywilna wycofała się z  miasta dwa dni przed wejściem Rosjan. Wojska radzieckie weszły  26 stycznia 1945r. Walk nie było, ale zniszczenia sięgały 50%. 
 
Po wojnie rozpoczyna się nowa historia miasta. Zmienia się nazwa miasta - na Łuczany. Obecna nazwa Giżycko funkcjonuje od 4 marca 1946 r. Już w pierwszych miesiącach 1945 r. do wyludnionego miasta przybywają nowi mieszkańcy, Polacy z  Białostocczyzny i Suwalszczyzny, później  z Lubelszczyzny, repatrianci  z   Wileńszczyzny a w roku 1947 przesiedlono tu Ukraińców z  Rzeszowszczyzny /akcja „Wisła"/. Powracali też nieliczni Mazurzy.
 
Tworzy się nowa społeczność. Każda grupa przyniosła swoje zwyczaje, obyczaje, język i religie. Byli skazani na siebie. W tych trudnych czasach pomagali sobie  wzajemnie, poznawali się i akceptowali odmienności religijne kulturowe i  językowe.
 
Obecnie też żyją tu oprócz Polaków Ukraińcy, Niemcy, Białorusini, Litwini i Tatarzy. Zachowują swoje zwyczaje, święta, język i  religię. Mniejszości wyznaniowe mają w mieście swoje świątynie /protestanci, prawosławni, grekokatolicy, baptyści i zielonoświątkowcy/. POCZĄTKI
 
Oficjalna historia grodu nad Niegocinem rozpoczyna się w drugiej połowie XVI stulecia, wtedy to bowiem książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern-Ansbach wystawił pierwszy przywilej, podnoszący osiedle nad jeziorem Löwentin (tak wówczas zwano jezioro Niegocin) do rangi miasta. Po dokumencie tym, który zawierał nadanie na prawie chełmińskim 35 włók ziemi i 4 włók lasu, nie licząc 4 włók pastora i 6 włók będących w posiadaniu trzech karczmarzy, zachował się jedynie strzęp bez daty. Natomiast historia osadnictwa na przesmyku między Wielkimi Jeziorami Mazurskimi, w okolicach dzisiejszego Giżycka, sięga daleko bardziej wstecz.
 
Najstarszy ślad działalności człowieka w Polsce północno-wschodniej – róg renifera ze śladami obróbki krzemiennym narzędziem – wydobyto z warstw piasku datowanych na okres sprzed około 15 tysięcy lat wstecz nad jeziorem Popówka Mała, znajdującym się w obrębie granic miejskich Giżycka. Wskazuje to, iż prehistoryczni łowcy przybyli na te tereny depcząc wręcz po piętach ustępującego lodowca skandynawskiego. W okresie przełomu epoki brązu i epoki żelaza występowały tu już liczne osady lądowe i nawodne (budowane na wbitych w dno drewnianych palach lub na sztucznie usypanych wyspach), których tak duże skupiska w Europie można, poza Mazurami, wyróżnić jedynie na Wyspach Brytyjskich.
 
Pierwsze wzmianki pisane o tym obszarze znalazły się już w drugim stuleciu naszej ery w dziełach Tacyta i Ptolemeusza z Aleksandrii. W ten sposób na europejską arenę dziejów weszły bałtyjsko-pruskie plemiona Galindów i Sudinów (Jaćwingów), których tereny osadnicze graniczyły ze sobą właśnie w okolicach linii Wielkich Jezior Mazurskich. Na północny wschód od dzisiejszego Giżycka zamieszkiwało jeszcze jedno plemię pruskie – Bartowie. Był to więc teren typowo pograniczny, znajdujący się jednocześnie na trasie jednej z odnóg uczęszczanego przez rzymskich kupców „bursztynowego szlaku”, który już wówczas był strzeżony przez obronny gród (w obecnych granicach miejskich Giżycka archeolodzy wskazują kilka lokalizacji pozostałości wczesnośredniowiecznych grodzisk). Na początku XI stulecia rezydował w nim możnowładca pruski, którego imię – Izegup bądź Jesegup – odnotowały kroniki.
 
W roku 1008 z inicjatywy polskiego króla – Bolesława Chrobrego, ruszyła do kraju Prusów misja chrystianizacyjna, prowadzona przez autora żywota św. Wojciecha – biskupa Brunona z Kwerfurtu (Querfurt w Niemczech, miasto partnerskie Giżycka). Misja zakończyła się 9 marca 1009 r. męczeńską śmiercią biskupa, która według niemieckich historyków nastąpiła właśnie nad brzegiem Niegocina. W 1910 r. na jednym ze wzgórz nad jeziorem (obecnie w granicach miasta, przy ul. Św. Brunona) wzniesiono żelazny krzyż-pomnik, lokalizując tutaj miejsce śmierci kanonizowanego misjonarza i jego osiemnastu towarzyszy.
 
W latach 1277 – 1283 obszar Wielkich Jezior Mazurskich opanował Zakon Krzyżacki. Około roku 1340 na przesmyku między jeziorami Niegocin i Kisajno rycerze zakonni wznieśli gród obronny, którego jedno skrzydło (po licznych przebudowach i odbudowach) dotrwało do czasów współczesnych. Zamek otrzymał nazwę Lötzen i był jedną z pogranicznych strażnic, z których kierowano inwazję na Litwę. Administracyjnie podlegał komturom z Pokarmina. Już w połowie XV stulecia pod osłoną zamku zaczęła powstawać osada, założona przez osadników mazowieckich, zwana Nową Wsią.
 
Mieszkańcom zezwolono na połów ryb, bartnictwo i myślistwo, zgodnie z „ustalonymi zwyczajami”. W zamian zobowiązani byli do daniny oraz innych powinności na rzecz zamku oraz do utrzymywania w porządku mostu na drodze przy Niegocinie. Z owego czasu zachował się wystawiony w 1475 r. dokument lokacyjny, zmieniający prawo magdeburskie, którym dotychczas rządziła się Nowa Wieś, na prawo chełmińskie, podpisany przez komtura z Pokarmina – Bernarda von Balzhofena.
 
W PRUSACH KSIĄŻĘCYCH I KRÓLESTWIE PRUSKIM
 
W roku 1525 wielki mistrz Albrecht Hohenzollern sekularyzował Zakon Krzyżacki, przyjął protestantyzm i ustanowił w Prusach świeckie księstwo, związane zależnością lenną z Królestwem Polskim. Zamek Lötzen stał się siedzibą starostów książęcych. Starania Nowej Wsi o uzyskanie przywileju miejskiego zostały uwieńczone sukcesem na początku XVII stulecia. Został on wystawiony z datą 16 maja 1612 r. przez kancelarię elektora brandenburskiego – Jana Zygmunta Hohenzollerna, sprawującego w Prusach Książęcych władzę w imieniu chorego umysłowo księcia Albrechta Fryderyka.
 
Herb i pieczęć miejską nadano miastu, które od tej pory przejmowało nazwę zamku – Lötzen, przywilejem z 26 maja 1612 r. Pierwszym burmistrzem Lötzen został Paweł Rudzki. Rozpoczął się powolny rozwój miasta, któremu sprzyjało położenie w pobliżu najkrótszych dróg łączących Lwów, Warszawę i Wilno z portami morskimi Gdańska, Elbląga, Braniewa i Królewca. Słabo rozwijało się rzemiosło, w którym przodował chałupniczy przemysł tkacki. Handel nastawiony był na obsługę rolniczej okolicy, co już od połowy XVI stulecia owocowało czterema dużymi jarmarkami w roku. Jednak podstawę utrzymania mieszkańców Lötzen przez całe wieki stanowiły dochody z rolnictwa, rybołówstwa, ogrodnictwa, pszczelarstwa i piwowarstwa. Niezbyt imponujący, ale systematyczny rozwój grodu nad Niegocinem zastopowały wydarzenia polityczne.
 
W czasie „potopu szwedzkiego” 1655 r. książę pruski opowiedział się po stronie króla szwedzkiego, wiążąc z tym swoje plany zrzucenia zależności lennej od Polski. Po klęsce w bitwie pod Prostkami, gdzie posiłkujące Szwedów wojska pruskie uległy wojskom hetmana Wincentego Gosiewskiego, na Mazury wtargnęły wspierające Polaków oddziały litewskie i tatarskie. Gród nad Niegocinem Tatarzy zaatakowali l0 lutego 1657 r., puszczając całe miasto z dymem. Ocalały tylko zamek, ratusz i kościół. Ponad tysiąc osób wymordowano lub wzięto w jasyr i sprzedano w niewolę. Miasto praktycznie przestało istnieć. W tym samym roku na mocy układów welawsko-bydgoskich książę pruski odstąpił Szwedów i przeszedł na stronę Jana Kazimierza. Ceną układu było uniezależnienie Prus Książęcych od Polski.
 
Miasto podnosiło się z gruzów, gdy wielki pożar, który wybuchł 2 grudnia 1686 r., dopełnił miary klęski, trawiąc 73 budynki i kościół. Rada miejska wystąpiła w 1690 r. z prośbą o zwolnienie grodu z podatków państwowych, ciężarów publicznych i zakwaterowań. Lötzen było wówczas najbiedniejszym miasteczkiem Prus Książęcych - nie miało w ogóle dni targowych. Nie ominęło go również „morowe powietrze”. W wyniku wielkiej epidemii dżumy w 1710 r. zmarło ponad ośmiuset mieszkańców, co stanowiło prawie całą ludność miasta. Na przełomie XVII i XVIII stulecia Lötzen obejmowało swoim obszarem 76 włók. Posiadało 32 budynki murowane, 5 tzw. „połówek” i 48 domów drewnianych. Ponadto około 20 domków, tzw. „zagrodników”. Zabudowa była luźna. Ulice i rynek nie były brukowane. Nocą miasta nie oświetlano.
 
Nadzieje na dynamiczniejszy rozwój pogrzebały również zmiany państwowe. Na skutek utworzenia w 1701 r. Królestwa Pruskiego dotychczasowe szlaki handlowe uległy zmianom. Gród nad Niegocinem znalazł się nagle na dalekich peryferiach młodego pruskiego państwa. W roku 1758, podczas „wojny siedmioletniej”, Lötzen zostało zajęte przez wojska rosyjskie. Obywatele miasta i urzędnicy złożyli carycy Elżbiecie przysięgę wierności, co spotkało się z dezaprobatą króla pruskiego - Fryderyka II. Następnym razem wojska rosyjskie przemaszerowały przez Lötzen w 1807 r. Były to oddziały armii gen. Augusta Bennigsena, wspierające Prusaków przeciw Napoleonowi. 21 czerwca 1807 r. Lötzen zostało zajęte przez polskich ułanów. Nazajutrz w mieście stacjonowały już dwa polskie korpusy, którymi dowodzili generałowie Józef Zajączek i Jan Henryk Dąbrowski. Generał Zajączek obiecał witającym go władzom miejskim chronić miasto i słowa dotrzymał. Natomiast podczas odwrotu „Wielkiej Armii” spod Moskwy w 1812 r., kiedy to przez Lötzen przemaszerowało kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy napoleońskich, doszło do ekscesów i potyczki z maruderami.
 
Po wojnach napoleońskich w państwie pruskim przeprowadzono reformę administracji oraz innych dziedzin życia państwowego. Zniesiono poddaństwo chłopów i zlikwidowano przymus cechowy. Organy obywatelskie w miastach, czyli rady miejskie, oddzielono od organu wykonawczego - zarządów miejskich, które stały się organami państwowej administracji publicznej. Dokonano także zmian w podziale terytorialnym Prus. Do 1820 roku siedzibą władz powiatowych był Ryn. Od tej pory starosta powiatowy (landrat) zarządzał powierzonym sobie obszarem z zamku w Lötzen.
 
Jednak pomimo dobrych perspektyw znowu klęski elementarne zahamowały rozwój miasta. W kwietniu 1822 r. wybuchł największy pożar w dziejach miasta. Spłonęło 205 budynków, w tym 50 budynków mieszkalnych, 9 spichlerzy, 4 młyny, 74 stajnie, 54 stodoły, kościół i budynki parafialne, ratusz, szkoła, przytułek i remiza strażacka. Kilkakrotnie nawiedziła też miasto klęska głodu. W1845 r. wizytującego Lötzen króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV powitało na granicy powiatu okrzykiem: „Chleba!” około 10 tysięcy nędzarzy. Wstrząśnięty władca odpowiedział im po polsku. Był ostatnim Hohenzollernem władającym tym językiem.
 
Druga połowa XIX stulecia przyniosła jednak poprawę jakości życia mieszkańców Lötzen i okolic. W latach 1843 - 1851 przeprowadzono wielkie roboty publiczne przy budowie twierdzy im. Ludwiga Leopolda Hermanna von Boyen, pruskiego marszałka polnego i ministra wojny. W latach 1854 - 1857 Wielkie Jeziora Mazurskie połączono siecią kanałów, umożliwiających regularną żeglugę. Powstała również gęsta sieć dróg bitych. Przez miasto przeprowadzono linię kolejową łączącą graniczne Prostki z Królewcem. Dynamicznie zaczęło rozwijać się szkolnictwo. Lötzen, za sprawą Marcina Gerssa i wydawanych przez niego w latach 1859 - 1895 roczników polskojęzycznego „Kalendarza Królewsko-Pruskiego Ewangelickiego”, stało się jednym z głównych ośrodków mazurskiego ruchu regionalnego.
 
W DRUGIEJ I TRZECIEJ RZESZY NIEMIECKIEJ
 
Wojna francusko-pruska i utworzenie w 1871 r. Cesarstwa Niemieckiego przyniosły na Mazury znaczne zmiany. Wielu mieszkańców grodu nad Niegocinem poznało „szerszy świat” i emigrowało w poszukiwaniu pracy do centralnych prowincji Rzeszy. Jednocześnie pieniądze z kontrybucji wojennej nałożonej na pokonaną Francję przyczyniły się do wzrostu gospodarczego również w Prusach Wschodnich. Znacznie wzrosła liczba ludności w Lötzen, z 3.562 mieszkańców w roku 1871 do 6.962 mieszkańców w roku 1910. Utworzono nowe linie kolejowe, łączące nadniegociński gród z Węgorzewem, Piszem i Oleckiem. Przeprowadzono duże inwestycje komunalne. W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku wybudowano gazownię produkującą 342.500 m3 gazu oraz wodociągi pompujące 186.000 m3 wody rocznie. Wybrukowano ulice i skanalizowano budynki. W drugim dziesięcioleciu wybudowano elektrownię produkującą 336.000 kilowatogodzin rocznie. Gazowe oświetlenie ulic zastąpiono elektrycznym. W latach 1875 - 1892 ukazywała się w Lötzen polskojęzyczna „Gazeta Lecka", redagowana i wydawana przez Marcina Gerssa. Od 1886 zaczęła ukazywać się gazeta niemieckojęzyczna - "Lötzener Zeitung”, która była wydawana do stycznia 1945 r.
 
W czasie I wojny światowej Lötzen dwukrotnie atakowane było przez wojska rosyjskie. Dużą rolę odegrała Twierdza von Boyena, która bezskutecznie oblegana była przez oddziały rosyjskie. W tzw. „bitwie o wielkie Jeziora Mazurskie”, jesienią 1914 i zimą 1915 r., w Lötzen mieściła się kwatera główna marszałka Paula von Hindenburga, późniejszego prezydenta Rzeszy. 13 lutego 1915 r., już po wycofaniu się Rosjan, Lötzen odwiedził również cesarz Wilhelm II. Zniszczenia wojenne usunięto jeszcze w trakcie działań, przeważnie z pomocą jeńców rosyjskich.
 
W latach między pierwszą a drugą wojną światową Lötzen stało się modnym kurortem nad jeziorami. Uruchomiono regularną żeglugę pasażerską na Wielkich Jeziorach Mazurskich. W mieście rozbudowano sieć hoteli i pensjonatów, restauracji i kawiarni. Zbudowano elegancką przystań jachtową i pływalnię nad Niegocinem, zaś las miejski pocięto urokliwymi alejami i promenadami. Istniały w tym czasie w Lötzen liczne kluby sportowe, ze szczególnym uwzględnieniem wioślarstwa i żeglarstwa. Na wzgórzach nad Niegocinem powstała duża skocznia narciarska. Na okolicznych jeziorach organizowano liczne regaty wioślarskie, żeglarskie i bojerowe. W roku 1925 miasto liczyło już 10.984 mieszkańców, zaś według majowego spisu powszechnego z 1939 r. Lötzen posiadało 16.288 mieszkańców wraz ze stacjonującym tu wojskiem, co sytuowało je na 6. pozycji wśród miast Pojezierza Mazurskiego (więcej mieszkańców miały jedynie Olsztyn, Braniewo, Kętrzyn, Ostróda i Ełk).
 
Jeszcze w roku 1827 około 74% mieszkańców powiatu Lötzen deklarowało jako mowę rodzimą język polski. Pod koniec XIX stulecia liczba ta spadła do 14%, zaś w latach 1903 - 1912 osiągnęła wymiar 3%. Ten fakt, jak również odmienność wyznaniowa Polaków i uwikłanie Polski w wojnę z sowiecką Rosją, zaważył na wynikach plebiscytu, który miał zadecydować o przynależności państwowej grodu nad Niegocinem. 11 lipca 1920 r. 29.378 mieszkańców powiatu Lötzen i osób związanych z nim urodzeniem wrzuciło do urn mandat z napisem „Ostpreussen”, głosując tym samym za pozostaniem w granicach Niemiec. Za przynależnością do Polski padło jedynie 9 głosów.
 
1 września 1939 r. niemieckie jednostki garnizonu Lötzen ruszyły na polskie umocnienia w rejonie Narwi. W latach 1941 – 1944 miasto było siedzibą dowództwa naczelnego tzw. „Osttruppen”, czyli oddziałów formowanych z sowieckich dezerterów, zaś na terenie Twierdzy Boyen funkcjonowała organizacja szpiegowsko-dywersyjna „Heere Fremde Ost”, dowodzona przez płk Reinharda Gehlena, późniejszego twórcy służb wywiadowczych Federalnej Republiki Niemiec. To właśnie do Lötzen przewieziono natychmiast po pojmaniu pod Wołochowem gen. Andrzeja Własowa, późniejszego dowódcę Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA).
 
Wojna przyszła do miasta nad Niegocinem pod koniec grudnia 1944 r. wraz z pierwszymi nalotami lotnictwa sowieckiego. W styczniu 1945 r. zarządzono ewakuację ludności. 26 stycznia wojska II Frontu Białoruskiego przeszły Niegocin po lodzie i zaatakowały miasto od południa i zachodu. Wieczorem oddziały niemieckie wycofały się z Lötzen, oddając twierdzę i miasto Rosjanom. Przez cztery miesiące Lötzen było bezmyślnie niszczone i plądrowane przez Rosjan i szabrowników. 20 maja 1945 r. sowiecka komendantura wojenna przekazała administrację miasta i powiatu władzom polskim.
 
LEC – ŁUCZANY - GIŻYCKO
 
Pierwsza grupa osadników polskich przybyła do Lötzen już 5 lutego 1945 r. z Białegostoku. Później zaczęli licznie napływać „repatrianci” z Wileńszczyzny oraz innych, utraconych na rzecz ZSRR terenów dawnej Polski. Miasto i okolicę zasiedlali również przybysze z Polski centralnej oraz ludność ukraińska, przesiedlona przymusowo z południowo-wschodnich powiatów Polski w ramach akcji „Wisła”. Jednocześnie od sierpnia 1946 r. rozpoczęła się akcja przesiedlania miejscowej ludności pochodzenia niemieckiego za Odrę. Ci z Mazurów, którzy nie chcieli się zgodzić na polski rodowód i spolszczenie nazwisk oraz imion, musieli emigrować. Z czasem, w kilku falach i z różnym natężeniem, doprowadziło to do prawie całkowitej emigracji elementu mazurskiego do powojennych (przeważnie zachodnich) Niemiec.
 
Pomimo owych operacji z przemieszczaniem ludności oraz niepewnej sytuacji polityczno-społecznej, na początku 1946 r. miasto liczy już 4.534 mieszkańców, zaś w przeciągu następnych czterech lat liczba ludności ulega podwojeniu.
 
Zaraz po wojnie Lötzen nazywano starą mazurską nazwą - Lec. Od sierpnia 1945 r. przyjęto inną wersję owej nazwy - Łuczany. W sierpniu 1946 r. Komisja Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministrze Administracji Publicznej nadała miastu nad Niegocinem miano – Giżycko, od spolszczonej formy nazwiska ewangelickiego kaznodziei i działacza ruchu mazurskiego - Gustawa Gizewiusza (Giżyckiego). Decyzja ta wywołała oficjalny protest mieszkańców miasta. W październiku 1946 r. komisja podtrzymała swoją decyzję. Ale jeszcze długo używano w Giżycku uparcie nazwy Łuczany, która zachowała się do dziś w potocznej nazwie Kanału Łuczańskiego, przecinającego miasto. Giżycko wraz z powiatem znalazło się w obrębie województwa olsztyńskiego, gdzie szybko, ze względu na walory krajobrazowe i turystyczne, zyskało sobie miano „letniej wodnej stolicy Polski”.
 
W ramach reformy administracyjnej 1975 roku zlikwidowano powiat giżycki, zaś samo miasto włączono w obszar województwa suwalskiego, gdzie pozostawało do kolejnej reformy administracyjnej, która w 1999 r. przywróciła powiat giżycki, zlokalizowany w województwie warmińsko-mazurskim. W demokratycznej Rzeczypospolitej Polskiej przywrócono też samorząd miejski i funkcję burmistrza miasta. Od 1989 r. kolejnymi burmistrzami Giżycka byli: Roman Stańczyk, Jan Grabowski, Marian Lemecha i Jolanta Piotrowska.
 
opracowanie: Wojciech Marek Darski
 GIŻYCKO   W  LICZBACH

2006 r.  Jedn. miary  Nazwa cechy

PODZIAŁ TERYTORIALNY
1 372 ha Powierzchnia ogółem w ha
14 km2 Powierzchnia ogółem w km2
1 jedn.  Miejscowości ogółem łącznie z miastami

STAN LUDNOŚCI I RUCH NATURALNY
29 487 osoba  Stan ludności wg stałego miejsca zameldowania 31 XII ogółem
14 019 Osoba Stan ludności wg stałego miejsca zameldowania 31 XII mężczyźni
15 468 Osoba Stan ludności wg stałego miejsca zameldowania 31 XII kobiety
296 Osoba  Urodzenia żywe ogółem
151 Osoba Urodzenia żywe mężczyźni
145 osoba Urodzenia żywe kobiety
2 osoba  Zgony niemowląt ogółem
265 osoba  Zgony ogółem
159 Osoba Zgony mężczyźni
106 osoba Zgony kobiety
31 osoba  Przyrost naturalny ogółem
- 8 osoba Przyrost naturalny mężczyźni
39 osoba Przyrost naturalny kobiety
6 063 osoba  Ludność w wieku przedprodukcyjnym ( 17 lat i mniej) ogółem
3 118 Osoba Ludność w wieku przedprodukcyjnym ( 17 lat i mniej) mężczyźni
2 945 osoba Ludność w wieku przedprodukcyjnym ( 17 lat i mniej) kobiety
19 125 osoba  Ludność w wieku produkcyjnym ogółem
9 646 Osoba Ludność w wieku produkcyjnym mężczyźni
9 479 Osoba Ludność w wieku produkcyjnym kobiety
4 445 osoba  Ludność w wieku poprodukcyjnym ogółem
1 380 Osoba Ludność w wieku poprodukcyjnym mężczyźni
3 065 osoba Ludność w wieku poprodukcyjnym kobiety
20,5 % Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w % ludności ogółem
64,5 % Udział ludności w wieku produkcyjnym w % ludności ogółem
15,0 % Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w % ludności ogółem
168 para  Małżeństwa ogółem

RYNEK PRACY
5 454 osoba  Pracujący ogółem
2 426 osoba Pracujący ogółem mężczyźni
3 028 osoba Pracujący ogółem kobiety
2 959 Osoba Bezrobotni zarejestrowani ogółem
1 353 Osoba Bezrobotni zarejestrowani mężczyźni
1 606 osoba  Bezrobotni zarejestrowane ogółem kobiety

GOSPODARKA MIESZKANIOWA
29 250 osoba  Ludność w mieszkaniach zamieszkała stale ogółem *(stan na 2002)
10 930 mieszk.  Zasoby mieszkaniowe ogółem liczba mieszkań
39 577 izba  Zasoby mieszkaniowe ogółem liczba izb
636 098 m2  Zasoby mieszkaniowe ogółem powierzchnia użytkowa mieszkań
10 914 mieszk. Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne ogółem wodociąg
10 790 mieszk. Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne ogółem ustęp spłukiwany
10 571 mieszk. Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne ogółem łazienka
10 037 mieszk. Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne ogółem centralne ogrzewanie
9 618 mieszk. Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne ogółem gaz sieciowy
99,9 % Mieszkania wyposażone w wodociąg - w % ogółu mieszkań
96,7 % Mieszkania wyposażone w łazienkę - w % ogółu mieszkań
91,8 % Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie - w % ogółu mieszkań
16 177 szt. Liczba wypłaconych dodatków mieszkaniowych ogółem
2 464 404 zł Kwota wypłaconych dodatków mieszkaniowych ogółem
108 mieszk.  Mieszkania oddane do użytku ogółem liczba mieszkań
357 izba  Mieszkania oddane do użytku ogółem liczba izb
6 193 m2  Mieszkania oddane do użytku ogółem powierzchnia użytkowa
20 bud. Budynki nowe oddane do użytkowania ogółem
8 bud. Budynki nowe oddane do użytkowania mieszkalne ogółem
12 bud. Budynki nowe oddane do użytkowania niemieszkalne ogółem
7 185 m2 Powierzchnia użytkowa w nowo oddanych do użytkowania budynkach niemieszkalnych ogółem

GOSPODARKA KOMUNALNA – URZĄDZENIA SIECIOWE
52.6 km  Wodociągi długość czynnej sieci rozdzielczej
51.8 km  Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej
52 024 m  Sieć gazowa długość czynnej sieci gazowej ogółem w m
97,5 % Korzystający z instalacji wodociągowej wg % ogółu ludności miasta
95,3 % Korzystający z instalacji kanalizacyjnej wg % ogółu ludności miasta
88,0 % Korzystający z instalacji w gazowej wg % ogółu ludności miasta
93 Km Trasy komunikacyjne autobusowe ogółem
39,7 m3 Zużycie wody w gospodarstwie domowym na jednego mieszkańca
643,0 k W *h Zużycie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym na jednego mieszkańca
132,7 m3 Zużycie gazu w gospodarstwie domowym na jednego mieszkańca
PODMIOTY GOSPODARCZE - HANDEL
3 588 jedn. gosp. Jednostki zarejestrowane w systemie REGON ogółem
302 jedn. gosp. Sektor publiczny – jednostki zarejestrowane
3 286 jedn. gosp. Sektor prywatny – jednostki zarejestrowane
6 jedn. gosp. Sektor publiczny Spółki handlowe
95 jedn. gosp. Sektor publiczny państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem
302 jedn. gosp. Sektor publiczny podmioty gospodarki narodowej ogółem
2 684 jedn. gosp. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą
112 jedn. gosp. Spółki handlowe sektora prywatnego
20 jedn. gosp. Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego
10 jedn. gosp. Spółdzielnie
3 jedn. gosp. Fundacje
97 jedn. gosp. Stowarzyszenia i organizacje społeczne
636 ob.  Sklepy obiekty ogółem
1 ob. Targowiska stałe ogółem
3 475 m2 Powierzchnia sprzedażowa targowiska stałego ogółem
97 ob. Stałe punkty sprzedaży drobno detalicznej ogółem
TURYSTYKA
9 ob.  Obiekty ogółem liczba obiektów VII
4 ob. Obiekty całoroczne VII
1 386 miejsce  Miejsca noclegowe ogółem VII
341 miejsce  Miejsca noclegowe całoroczne ogółem VII
3 ob. Hotele ogółem
3 ob. Hotele całoroczne ogółem
329 miejsce Miejsca noclegowe – hotelowe ogółem
329 miejsce Miejsca noclegowe – hotelowe całoroczne ogółem
179 pok. Pokoje hotelowe ogółem
1 ob. Schronisko młodzieżowe ogółem
100 miejsce Miejsca noclegowe – schroniska młodzieżowe ogółem
3 ob. Szkolne schronisko młodzieżowe ogółem
309 miejsce Miejsca noclegowe –szkolne schroniska młodzieżowe ogółem
1 ob. Ośrodek szkoleniowo- wypoczynkowy ogółem
342 miejsce Miejsca – ośrodek szkoleniowo – wypoczynkowy ogółem

SZKOLNICTWO
5 ob.  Przedszkola (bez specjalnych) ogółem
700 miejsce  Miejsca w przedszkolach (bez specjalnych) ogółem
777 osoba  Dzieci w przedszkolach (bez specjalnych) ogółem
1 ob. Oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych ogółem
20 osoba Dzieci w oddziałach przedszkolnych ogółem
4 ob.  Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) ogółem
1 998 osoba Uczniowie szkół podstawowych ogółem
1 ob. Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży specjalne
49 Osoba  Uczniowie szkół podstawowych dla dzieci i młodzieży specjalnych ogółem
4 ob.  Gimnazjum dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) ogółem
1 315 osoba  Uczniowie gimnazjum dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) ogółem
1 ob.  Szkoły artystyczne ogółem
107 osoba Uczniowie szkół artystycznych
1 ob.  Liceum ogólnokształcące ponad podstawowe dla dorosłych ogółem
25 osoba Uczniowie liceum ogólnokształcącego ponad podstawowego dla dorosłych ogółem
1 ob.  Ponad gimnazjalne zasadnicze szkoły zawodowe dla młodzieży (bez specjalnych) szkoły ogółem
257 osoba  Uczniowie ponad gimnazjalne zasadnicze szkoły zawodowe dla młodzieży (bez specjalnych)
2 ob.  Liceum ogólnokształcące ponad gimnazjalne dla dorosłych ogółem
127 osoba  Uczniowie liceum ogólnokształcącego ponad gimnazjalnego dla dorosłych ogółem
2 ob.  Liceum profilowane dla młodzieży (bez specjalnych) ogółem
114 osoba  Uczniowie liceum profilowane dla młodzieży (bez specjalnych)
4 ob.  Ponad gimnazjalne technikum dla młodzieży (bez specjalnych) ogółem
1 330 osoba  Uczniowie ponad gimnazjalnego technikum dla młodzieży (bez specjalnych)
1 ob.  Ponadpodstawowe średnie szkoły zawodowe dla młodzieży (bez specjalnych) ogółem
9 osoba  Uczniowie ponad podstawowych średnich szkół zawodowych dla młodzieży (bez specjalnych)
2 0b. Szkoły policealne dla młodzieży bez specjalnych
250 osoba Uczniowie szkół policealnych dla młodzieży bez specjalnych
4 ob. Szkoły policealne dla dorosłych ogółem
188 osoba Uczniowie szkół policealnych dla dorosłych ogółem

OCHRONA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA
9 ob. Zakłady opieki zdrowotnej ogółem
1 ob. Publiczne zakłady opieki zdrowotnej
8 ob. Niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej
130 miejsce  Placówka stacjonarnej pomocy społecznej miejsca
1 ob.  Placówki (przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia) podległe samorządowi terytorialnemu
8 ob.  Apteki ogółem
11 osoba Mgr farmacji
1 Ob. Placówka pomocy społecznej
1 Ob. Dom pomocy społecznej
LEŚNICTWO
113,9 ha Powierzchnia gruntów leśnych ogółem
113,5 ha Lasy ogółem
91,9 ha Grunty leśne publiczne ogółem
34,9 ha Grunty leśne publiczne Skarbu Państwa
23,1 ha Grunty leśne publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych
22,0 ha Grunty leśne prywatne
8,30 % Lesistość w %
79,0 ha Powierzchnia gruntów leśnych poza Skarbem Państwa ogółem
22 m3 Pozyskiwane drewna (grubizny) ogółem

KULTURA I SZTUKA
2 ob.  Placówki biblioteczne, biblioteki i filie
90 683 wol.  Placówki biblioteczne księgozbiór w woluminach
163 578 Wol. Wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz ogółem
1 ob.  Kina stałe ogółem
400 miejsce  Kina stałe miejsca na widowni
327 seans Seanse ogółem
6 108 osoba Widzowie ogółem

DOCHODY I WYDATKI BUDŻETÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
60 958 182,02 zł  Dochody budżetów gmin ogółem
32 378 856,53 zł Dochody własne budżetów gmin ogółem
15 513 191 zł Subwencje ogólne ogółem
8 934 035,23 zł Dotacje celowe z budżetu państwa ogółem
3 041 687,19 zł Środki na dofinansowanie własnych zadań pozyskane z budżetu UE ogółem
2 054,75 zł Dochody na jednego mieszkańca ogółem
56 359 881,07 zł  Wydatki z budżetu gmin ogółem
20,62 zł Wydatki na rolnictwo i łowiectwo
6 233 783,98 zł Wydatki na transport i łączność
3 967 256,59 zł Wydatki na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska
4 474 925,99 zł Wydatki na gospodarkę mieszkaniową
17 568 013,06 zł Wydatki na oświatę i wychowanie
2 277 334,99 zł Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego
567 674,23 zł Wydatki na ochronę zdrowia
12 485 944,10 zł Wydatki w zakresie polityki społecznej
1 251 501,18 zł Wydatki na kulturę fizyczną i sport
4 976 015,89 zł Wydatki na administrację publiczną
1 899,75 zł Wydatki na jednego mieszkańca ogółem
 
Źródło - Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych